Türkçede noktalama işaretleri, yazılı dilde anlamın doğru iletilmesi, cümlenin anlaşılabilir ve okunabilir olmasını sağlar. Noktalama işaretleri, cümlelerin, kelimelerin ve ifadelerin arasındaki ilişkiyi gösterir. Aşağıda en sık kullanılan noktalama işaretlerinin tanımları ve kullanım kuralları yer almaktadır.
1. Nokta (.)
- Cümle Sonunda: Bir cümlenin bittiğini belirtir. “Ahmet okuldan geldi.”
- Kısaltmalarda: Kısaltmaların sonuna konur. Örneğin, “Dr.”, “Prof.”, “T.C.”
- Sayılar ve Tarihler: Sayılarda ondalık noktası olarak kullanılır. “3.14” veya “2024.11.09”
2. Virgül (,)
- Sıralama: Aynı türdeki öğeleri ayırmak için kullanılır. Örneğin: “Ali, Ayşe, Ahmet ve Mehmet geldi.”
- Cümle içi ek açıklamalar: Açıklama veya ek bilgi verirken cümleye virgül eklenir. Örneğin: “Ali, en iyi arkadaşıyla, sinemaya gitti.”
- Bağlaçlardan önce: Bağlaçlardan önce virgül kullanılabilir. Örneğin: “Hava çok soğuktu, ama dışarı çıktım.”
3. Soru İşareti (?)
- Soru Cümlesi: Soru cümlesinin sonunda kullanılır. Örneğin: “Nasıl yardımcı olabilirim?”
- Doğrudan soru: Doğrudan soru cümlelerinde kullanılır. “Nereye gidiyorsunuz?”
4. Ünlem İşareti (!)
- Vurgulu Cümleler: Duygusal bir tepki, şaşkınlık, sevinç veya üzüntü gibi bir duygu ifade edilirken kullanılır. Örneğin: “Ne kadar güzel bir manzara!”
- Komut veya rica: Sert komutlarda veya rica ifadelerinde kullanılır. “Lütfen, hemen gel!”
5. İki Nokta (:)
- Açıklama Yaparken: Ardından açıklama, örnek veya alıntı gelir. Örneğin: “Gereksinimlerimiz şunlardır: sabır, azim ve kararlılık.”
- Listeleme: Liste yapılacaksa iki nokta kullanılır. “Fiyatlar şu şekilde: 1.000 TL, 2.000 TL, 3.000 TL.”
6. Noktalı Virgül (;)
- Cümleler Arasında Bağlantı: Birbiriyle ilişkili ama bağımsız olan cümleler arasında kullanılır. Örneğin: “Eve geç kaldım; annem çok üzülmüş.”
- Uzun Listelerde: Eğer listedeki öğeler arasında virgül kullanılması gerekiyorsa, bu durumda noktalı virgül kullanılır. Örneğin: “Kediler, köpekler; kuşlar, balıklar ve tavşanlar evcil hayvanlardır.”
7. Tırnak İşareti (“ ”)
- Alıntı Yaparken: Başkalarının sözlerinden alıntı yapılırken kullanılır. Örneğin: “O, ‘Bugün çok yoruldum’ dedi.”
- Özel Terimler: Özellikle dilde, mecaz anlam taşıyan veya teknik terimler için de kullanılabilir. “Bu, ‘yıldızlı’ bir gündü.”
8. Parantez ()
- Açıklama Eklerken: Parantez, cümlenin anlamını bozmadan ek bilgi vermek için kullanılır. Örneğin: “Bu sabah (daha önce hiç görmediğim) eski bir arkadaşımı gördüm.”
- Kısa Açıklamalar ve Tanımlar: Kavramların tanımlanmasında da parantez kullanılabilir. “Biyoloji (canlıların bilimsel olarak incelenmesi) önemli bir alandır.”
9. Kısa Çizgi (-)
- Kelime Arası Bağlantı: Bazen, kelimeleri birleştirerek yeni anlamlar oluşturmak için kısa çizgi kullanılır. “Türkçe-ders” gibi.
- Cümle içi Kesme: Cümle içinde bir kesinti yapılarak yeni bir vurgu yapılabilir. “O kadar heyecanlıydı ki -bunu gerçekten söyleyebileceğimi düşünmemiştim- gözlerinden belli oluyordu.”
10. Uzun Çizgi (—)
- Cümle İçinde Ara Cümle: Cümle içindeki bir açıklama veya ek bilgi vermek için uzun çizgi kullanılır. “Konu —tam olarak hatırlamıyorum ama— çok ilginçti.”
- Vurgu Yapmak: Cümlenin içine vurgulamak için kullanılabilir. “O kadar korkuyordu ki—bunu herkes görebiliyordu.”