Türkçede bir kelimenin anlamını oluşturmak veya değiştirmek için kullanılan yapısal öğelere ek denir. Ekler, bir kelimenin köküne ya da gövdesine eklenerek yeni anlamlar oluşturur. Ekler, kelimenin yapısını ve fonksiyonunu belirler ve dilbilgisel görevlerini yerine getirir. Türkçede ekler, işlevsel ekler (çekim ekleri) ve yapı ekleri olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
1. Kök ve Gövde
- Kök: Bir kelimenin anlamını taşıyan ve üzerinde başka ekleme yapılmayan temel kısmıdır. Örneğin, “ev”, “kitap”, “gör”.
- Gövde: Kökün üzerine ek eklenmiş halidir. “Evler”, “kitaplar” gibi.
2. Yapı Ekleri
Yapı ekleri, kelimenin anlamını değiştiren veya yeni kelimeler oluşturan eklerdir. Yapı ekleri şunlardır:
- İsimden İsim Yapma Ekleri: Bu ekler, bir ismi başka bir isim türüne dönüştürür. Örneğin:
- -lik: “güzel” → “güzellik”
- -ci: “ev” → “evci”
- -sizlik: “mutlu” → “mutsuz”
- Fiilden İsim Yapma Ekleri: Fiilleri, isimlere dönüştüren eklerdir.
- -iş: “yaz” → “yazış”
- -ma, -me: “gel” → “gelme”
- -ıcı, -ici: “yap” → “yapıcı”
- Fiilden Fiil Yapma Ekleri: Bu ekler, fiillerden yeni fiiller türetir.
- -lA: “yaz” → “yazla”
- -ın: “gör” → “görün”
3. Çekim Ekleri
Çekim ekleri, kelimenin dilbilgisel özelliklerini belirler ve kelimenin cümledeki görevini gösterir. Türkçede çekim ekleri şu şekilde kategorize edilebilir:
- İsim Çekim Ekleri:
- -de, -da: Bulunma durumu eki. “Evde”, “okulda”
- -i, -ı, -u, -ü: Belirli nesne halini gösterir. “Evi”, “okulu”
- -den, -dan: Ayrılma durumu eki. “Evden”, “okuldan”
- Fiil Çekim Ekleri:
- Zaman ekleri: Fiilin zamanını gösterir. “Geldi” (geçmiş zaman), “geliyor” (şimdiki zaman)
- Kişi ekleri: Fiilin öznesine göre değişir. “Geliyorum”, “geliyorsun”
4. Yapım Ekleri
Yapım ekleri, kelimenin türünü değiştirir ve yeni kelimeler türetir. Örneğin:
- -cı, -ci: Bu ekler, bir işi yapan kişiyi belirtir. “Doktor” (bir tür) → “doktorcu” (doktorlukla ilgili bir kişi)
- -mek, -mak: Fiil yapım ekidir. “Gelmek”, “gitmek”
5. Eklerin Genel Özellikleri
- Ekler Bitişik Yazılır: Türkçede ekler, kelimenin köküne ya da gövdesine bitişik olarak yazılır. “Evler” → “ev” + “ler”
- Ünlü Uyumu: Ekler, kelimenin son ünlüsüne göre ünlü uyumuna uyar. Örneğin, “evler” (kalın ünlü), “köyler” (ince ünlü).